Statens vegvesen vil legge firefelts veg gjennom viktig kulturminne med stor historisk verdi.

Statens vegvesen planlegg å legge firefelts veg gjennom innmarka til det godt bevarte klyngetunet på Isdal. Tidlegare har det vore viktig å bevare markagrensa mot tunet slik at ein kan ferdast her uten å sjå busetnad frå Knarvik. Den nye trasseen vil øydelegge viktig kulturlandskap. Isdal har godt bevarte stover, fjøs, uteløer, innmark og utmark er framleis delt med lange inntakte steingarder, kvernhus, jordkjellere, torvhus står, milhuset ligg oppi fjellsida og minner om tjenestefolk som jobba på garden, stølen er inntakt og det er marker med steinkistegrøfter som fremdeles fungerer. Motorvegen vil gå rett igjennom hjertet av historien. Er det så viktig å spare 4 minutter at vi vil ødelegge så viktig historisk grunn? Motorvegen vil skilje tunet fra innmark, uteløer, milhus og utmark. Ein kunne like gjerne lagt ein motorveg gjennom Maihaugen eller Lysøen. 

Det blir bevaring av grusveg

Plan og miljøutvalet i Lindås kommune gjorde i dag vedtak om å bevara grusvegen gjennom tunet. Det blei argumentert med at Isdal er eit viktig kulturminne for Lindås kommune og at det er ønskje om å bevara tunet og området rundt slik at det får stå i fred. Det kom og fram at kommunen tidlegare har tatt omsyn til å verna tunet estetisk sett, ved at dei har gjort vedtak om at det ikkje skal koma bebygging som er synleg ifrå tunet. Dei som arbeider for å bevara Isdaltunet sender ein stor takk til medlemmene i plan og miljøutvalet.

Pr 3/2017 er asfalten framleis ikkje fjerna.

Isdaltunet, bevaring av kulturminne eller ikkje?

Isdal er eit av dei best bevarte kulturminna vi har. Både som klyngetun, postveg og kulturlandskap. Isdal har lang historie som buplass. Her er gjort funn frå vikingetida(historisk museum) og steinalder, det tyder på at her har vore busetnad i minst 6000 år. Isdal er nemd som verneverdig område i fleire bøker (sjå seinere i bloggen), oppgåver og avhandlingar.

Bjørg Lien Hansen skrev i 1992 sin hovedfagsoppgave: Kulturlandskap og arealbruksendringar, ein studie i Lindås kommune. oppgåva handler om Isdal - eit klyngetun i eit pressområde. Oppgava er meint brukt som ei veiledning for kommunen i saker angående Isdal, for å kunne sette seg inn i kva som finns her av verdiar. Problematikken som ho tek opp i er like aktuell i dag som i -92. Ho skriv med anna: " Slik klyngetunet ligg i dag, er det eit særsyn i Lindås, men det er og eit særsyn i landsmålestokk. Det finns i dag få slike klyngetun att rundt om på Vestlandet".

Lien skriv om Isdal som eit område med sjeldsynt kulturhistorisk verdi, pedagogisk verdi som historieforteljande kulturminne, og stor estetisk verdi. Ho snakka med folk som bur i området, ho seier at: "dei er klår over at dei har noko særskilt som dei må ta omsyn til, men at det er ikkje alltid like enkelt å ta slike omsyn når dei økonomiske tilhøva ikkje ligg til rette for det."

Det hender at busslaster med turistar køyrer innom tunet, arkitektstudenter bruker tunet til studier og riksantikvaren viser frem tunet, så det er tydelig at andre og er klår over at tunet er eit særsyn. Lien skriv vidare at: ".....verdien i dette særmerkte kultulandskapet må takast omsyn til ved planlegging om ein skal sikre dette området mot inngrep som uroar/øydelegg dette miljøet."

I 1980 ba kulturstyret og bygningsrådet om at kommunen løyvde 20.000,- kr til arbeid med ein verneplan. Det blei ikkje noko av.

Forfall og skader

I dag ser vi at berre etter 1992 har det skjedd skader på Isdal og tilhørande innmark og utmark. Gamleskulen blei brunne opp, den var i så dårlig stand at den var farlig for folk. Tak på gardflorar dett ned, steinmurar rasar saman. Gamle steinsette grøfter gir etter for tunge reiskaper. Delar av steinmurane blir til stadighet rasert av vegvesenet. Vi må sjøl vera politi og melde frå, men då er skaden ofte skjedd allereie. Utbygging og vegarbeid et seg lenger og lenger innover i innmark og utmark.

Gamal steinmur som har rasa saman!

Høge master går rett igjennom innmarka og stølen.

Stølen: Taket på denne uteløa er i ferd med å dette ned.

Taket på den andre ramla ned i vinter.

Kraftlaget skada dette gamle fine grantreet i vinter for å rydde plass til linjene sine.

Samtidig gjekk dei laus på gamle tre i andre delar av tunet. Vi må no få nokre retningslinjer på korleis offentlige myndigheter skal opptre i tunet slik at dei rydder etter seg og ikkje lagar sår i kulturlandskapet i og rundt tunet.

Dette er den eine mølla som er igjen i tunet. Den står framleis, men treng nødhjelp snarast!

Postvegen truga med asfaltering!

Pr dags dato står postvegen i fare for å verta asfaltert. Arbeidet starta allereie i 2008, men blei stoppa pga protestar og demonstrasjon mot asfalt frå nokre av bebuarane. Vegkontoret meinte dei hadde retten på si side. Men kven har rett? Har ikkje vi rett til å bli informert på førehand når kommunen planlegg endringar i eit verneverdig tun? Isdal er verneverdig, men ikkje verna, men det bør ikkje bety at ein kan gjere nett som ein vil, her er mange omsyn å ta! Kommunen lova at det ikkje kom meir asfalt. Berre ei veke etter kom likevel asfalten heilt opp i tunet. Avisa Nordhordland skreiv om begge tilhøva. Etter dette blei det skreve brev til ordføraren for å be om hjelp til å sjå verdiane i tunet, kopi blei sendt kommunestyre, vegsjef og kulturminnevernet i Hordaland. Hordaland fylkeskommune var den einaste som sendte svar.

Isdal felles tok saka opp på eit fellesmøte og ønskjer at grusvegen vert bevart gjennom tunet. Innbyggarane, med eit unntak, er intressert i å bevara særpreget i bygda. Dette var derfor ikkje eit einstemmig vedtak. Å ivertfall bevara grusvegen gjennom tunet er og rådet frå Hordaland fylkeskommune, som i kulturåret 2009 satsar spesielt på gamle postvegar.

I vår kom saka opp i plan og miljø komiteen, og dei vedtok å fjerne asfaltfresemassane og restaurere postvegen.

Det er kjekt å sjå at politikarane i plan og miljø engasjerer seg for å ta vare på verdien av Isdal som kulturminne (i tråd med anbefalinger frå fylkeskommunen) og faktisk er villig til å fjerne fresemassene som ble lagt på i -08.

Saka kjem opp igjen til vurdering 26 august-09.

Det er snakk om kultur og verdival! Men kanskje handlar det mest om å bli klar over historia si, og gjere litt ære på dei som var her før oss, og det dei har bygd opp. Ein kan lære mykje av det.

2009 er kulturminneåret. Hordaland fylkeskommune har valt postvegane som særskilt satsningsfelt. Bergen, Kvinnherad og Voss har vald å gjere det samme og skipar til markeringar av postvegane sine. Om Lindås vil gjere det samme stiller Hestekaren gjerne opp med hest og kjerre for å bidra til markeringa.

Restaurering og vedlikehald

Her er dei i full gang med restaurering av både bustadhus og løe.

Koselig innkjørsel til det gamle hovedtunet.

Godt vedlikehaldt bustadhus, med fine murar og tilbygg.

Dyrehald heldt beitelandskapet ope

Sauer på beite.

Sudmann , sler all inmark og held sauer på Isdal, og gjer ein fantastisk jobb med vedlikehald av jorda.

Kjersti Isdal laga i si tid særoppgåve om Isdal med stedsnavn som emne. Bjørg Lien Hansen har laga ei hovedfagsoppgåve om Isdal. Dette har vorte til gode bidrag for å ta vare på historia frå Isdal. I tillegg fins det ein del informasjon i bøker, blandt anna i Kulturhistorisk veibok, Vestlandets historie, Postvegane i Hordaland, Norske gardsbruk og Strilesoga.

Gamleskulen

Omgangskolen var den vanlige skoleformen på landsbygda frem til 1860. I 1860 kom landskolelov i Norge. På grensa mellom Isdal og Gjervik ligg gamleskulen ( bygget i 1892-93). Fram til ca 1890 ble det bygget 2600 skolehus i rundt om i bygde-Norge. Skulen blei plassert midt imellom for at vegen skulle vere like lang for ungane frå Gjervik, Åse, Nepstad og Isdal. "Skolestua lå gjerne sentralt plassert i bygda i nær kontakt med skog og mark, uten kjønnsdlete skolegårder og høye inngjerdinger mot omverdenen" ( Hodne 1999:209). Skulen blei lagt ned i 1948, og kretsen delt. Borna frå Isdal og Aase fekk undervisning i Annahuset i Isdalstø og barna frå Gjervik og Nepstad fekk undervisning på bedehuset i Gjervik. I 1962 kom Isdal-Gjervik barneskule i Knarvik ( no Knarvik Barneskule). I dag kan ein gå frå Idrettsbana i Knarvik eller følgje den gamle skulestien frå Isdal eller Gjervik og komme opp til Gamleskulen og sjå grunnane der skulen sto.

Stølen og andre hus i utmarka

Stølen

Stølen på Isdal ligg ikkje langt frå tunet. På stølen står det to uteløer/steinhus. Desse ligg murt saman med steingarden som lagar skilje mellom innmark og utmark. Innmarka på Isdal er delt, mens utmarka framleis er felles. Den felles utmarka går over fjellet mot Knarvik, Åse og Gjervik. Om ein følgjer steingarden nordover frå stølen finn ein enda to uteløer, som ligg murt inn i steingarden. Størstedelen av utmarka til Isdal var i Knarvik, no regionsenter i Nordhordaland. Tenestejenter og gutar gikk gjerne inn til Juvikstølen i Knarvik for å melke kyr og sjå etter sauer, nokre rodde til Litlevika for å melke. I Knarvik fann dei og finkorna kvit sand til å skure med.(kilde: Anna Aase, f.Isdal) Framleis finn vi sand i stoveveggar på tømmerhus på Isdal. 

Uteløe på gamlestølen
Løa har pr 2017 fått nytt tak og er i god stand.

Uteløe nord for stølen.

Torvhus

Det var ikkje skog til ved i utmarka, derfor blei torv brukt som brensel. Pga alle brannane i Bergen blei områda rundt tidlig tom for tømmer, og dyr som beita i utmarka holdt vegetasjonen nede. I myrområdet sør for Langevatnet ligg fleire grunner etter torvhus som hørte til Isdal og Åse. Folket på Isdal henta torv i marka der, tørka den og lagra den i fleire steinhus. Husa manglar i dag tak, men er ellers i god stand. Om ein følgjer stien under høgspentlinja frå Isdal opp mot høgdebassenget finn ein eit anna liknande hus som og antagelig har vore brukt som torvhus. Det var vanleg å hente torv og i Knarvik.

Peder Basteson Isdal henter torv fra torvhuset på Åse.

Milhuset

Før i tida fantes det ingen institusjonar for psykisk eller fysisk utviklingshemma menneskje, og det var vanleg at dei tente på gardane. Ein mann jobba på garden Isdal og hadde jobb med å føre kyrne over fjellet og ned i dalen. På vegen opp bygde han seg eit lite steinhus kor han kunne ete nista si og koke seg kaffi. Min far's gamle tante Anna fortalde om han: " han hette Emil og derfor kalla vi huset Milhuset. Eg pleide å leike der når eg var liten. Men då var det og lenge siden Emil levde." Huset har to rom. Ein kan tenkje seg at Emil gjerne sov her ein gong iblandt og, kanskje han trengte litt tid for seg sjølv.

Milhuset i fjellsida, et rom og kjøkken!

Postgard og skyssstasjon

Frå kulturhistorisk veibok, Isdal: "Den trondhjemske postvei, frå 1700-talet, den av dei gamle postvegane ut frå Bergen som i dag er i best stand, går over Munkebotn, Eidsvågfjellet og Rolland og fram til Tellevik ved Hordvik. Her vart posten rodd over fjorden til Isdalstø. Frå Isdalstø var det kjøreveg nordover framom Seim og Neset."I 1936 kom ferga til Isdalstø, Isdalgardane har sjørettar i Isdalstø, dei hadde fleire nøst som blei reve til fordel for ferga. "Isdalstø var eit pulserande kystmiljø med gjestgjevarstad og handel, meieri og garveri. Garveribygningen frå 1917 var i bruk heilt fram til 1970-talet-ei gammal næring i desse bygdene. I 1960-åra kom det ny riksveg og ferjeleie i Knarvik. Då kom Isdalstø i bakevja, men her kan det no verta ny verksemd med kystkultursenter."

Fortelling frå kulturnett.no om postvegen frå Bergen til Trondheim:

http://tjenester.kulturnett.no/quiz/playgallery.php?quizID=532

Postgarden Isdal, øvste huset i tunet. Frå 1.desember 1785 var Peder Michelsen postbonde på Isdal. Posten flytta til Isdalstø i 1960. Michelsens sønn, Baste Pedersen, gikk av som postbonde den 3.april 1866, 73 år gammel. (Baste Pedersen sitt tipp, tipp, tipp oldebarn bur i posthuset i dag, han heiter og Baste). I 1969 flytta posten til Knarvik Senter, I dag er posten flytta tilbake til Isdalstø, men det er lite truleg at det blir snakk om å bli postbonde igjen, men kem veit, kanskje det kan bli ei grei attåtnæring å være landpostbud for ein framtidig Bastebonde.

Posten låg på nordre lemmen på postgarden , og det blei sagt at Peder Michelsen satte opp eit jerngitter i vinduet som vern mot at røvarar som Gjest Baardsen skulle bryte seg inn og stjele verdipost.

Skyss frå Støe(Isdalstø) til Isdal anno 1930.......

.......... og anno 2009. Vogna er den samme, men vegen er øydelagt.

Både hestar, menneskje og bilar kvir seg til å ta turen ut på dei harde og humpete fresemassane. Vi håper alle det kjem ei endring snarast.

Frå boka: Postvegane i Hordaland, utgitt av statens vegvesen og fylkeskonservatoren i Hordaland. " Frå Isdalstø gjekk posten om postgarden Isdal til Seim og søre Nese postgard.", " Frå Isdal til Seim er nokre korte parsellar att av gamlevegen ved Isdaltjønna. ", " Postgarden Isdal er eit stilreint og vakkert gardstun (rekkjetun)."

2009 er kulturminneåret, og Hordaland fylkeskommune har valt postvegane som særskilt satsningsfelt. Bergen, Kvinnherad og Voss har vald å gjere det samme og skipar til markeringar av postvegane sine.

Klyngetunet

Kulturhistorisk veibok, Isdal

"Isdal er eit av dei få klyngetuna som ligg att i Hordalandsbygdene, etter at dei store utskiftningane kring hundreårskiftet løyste opp fellestunet og den gamle teigblandinga. Dei lange, låge lemstovene ligg i eit tett tun, som merkjer seg ut i landskapet når du reiser riksvegen nordover frå Knarvik. "

"Garden Isdal er omtalt i skriftlige kjelder alt tidleg på 1500-talet, men oppdelinga av garden i mindre bruk, og med mange brukarar i tunet, høyrer seinare hundreår til. Garden høyrde truleg innunder kongsgarden på Seim i mellomalderen. Seimsgardane hadde heilt opp til vår tid nausta sine i Isdalstø. På Isdal var det og postgard og skysskifte, sjølve skysstasjonen var i Isdalstø. "

" Lemstovene på Isdal er vedlikehaldne med omhug av eigarane, og mange av dei historiske kvalitetane i tunet er tekne vare på."

" Tunet er ikkje freda, men har høg status som verneverdig kulturminne"

Dette står å lese i kulturhistorisk veibok, men likevel er det ingenting å finne om Isdal på kulturnett.no og andre stader eg har leita etter offentlig historie om Isdal er det ikkje mykje å finne. Kanskje det er på tide å endre på det, om vi skal ta vare på kulturhistoria vår og Isdaltunet.Garden er full av historie og kulturminne.

Knarvik si historie er å finne på Isdal og i Gjervik. Om regionsenteret Knarvik er intressert i historia si må dei leite her. Et museumshus hadde vore kjekt å besøke i begge desse bygdene.

Det finns mykje fantastisk murararbeid på Isdal.

Jordkjellar!

Kvernhus

Kvernhus på samme størrelse i Marokko 2005, framleis i bruk! Når det ikkje er nok vatn i elva blir steinane dreven av dette muldyret som går rundt på ein hestevandring. Slike hestevandringar var det og mange av i Isdaltunet.

Denne åpne plassen har navnet hestevandringen. Her gjekk ein hest som dreiv barkekassane i garveriet som låg der som garagen ligg no.

Marokko -05

Inne er det så støvete at det nesten er uråd å sjå kvernsteinane. Kvinnene som jobba her denne dagen var dekt av kvitt mjøl. Kanskje var det slik det såg ut i kvernhuset på Isdal og i si tid.